Batı Anadolu Bölgesi’nin halı dokuma merkezlerinin en önemlilerinden olan Gördes, Türklerin halıcılıkta yarattığı “Çift düğüm” ilmek tipine tüm dünyada bilinen “Gördes düğümü” adını vermiştir. Gördes halısı “Transilvanya” halıları olarak da kayıtlara geçmiş ve Avrupa’ ya ihraç edilmiştir. Gördes Belediyesi internet sitesinde yer alan bilgiler, Gördes halısının ne derece önemli olduğunu bizlere anlatıyor.
Gördes Halısının Tarihsel Serüveni
12.yy.dan itibaren Gördes ve çevresinde bereketli havzada son derece geniş bir halı üretimi vardı. Tamamen bu topraklarda dokunan halılara 13. yy.dan başlayarak Avrupa büyük ilgi göstermiştir. İlk başlarda Venedikliler, birazda Cenevizlilerin tekelinde olan deniz yoluyla halı ticareti yapılmıştır.
Gördes ve çevresinde dokunan, Batı Anadolu halıları, kiliselerin duvarlarını süslemiş, Rönesans döneminde yapılan aristokrat aile tablolarına en değerli unsur olarak yansımıştır.
17. yy ile 19. yy’ın ilk yarısında kalan zaman içinde halı seccadelerindeki mihraplı şemalar, özgün renk ve desen kompozisyonları malzeme ve işçiliğin mükemmelliğiyle klasik çağını yaşamıştır. Anadolu halı dokumalarında, küçük bir halı ile seccadeyi ayıran temel özellik, kompozisyon şemalarındaki farklılıktır. Halılardaki simetrik desenli göbek kompozisyonlarına karşılık seccadelerde ana şema mihraptır. Gördes seccadelerindeki mihrap desenleri, gerçek mihrap formlarına o kadar bağlıdır ki; mimarimizdeki stil gelişmelerine göre değişen mihrap formlarını, Gördes seccadelerindeki düğümlerle resmedilmiş şekliyle izlemek mümkündür.
Başta Konya Mevlana Müzesi, İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi ve İstanbul Sultanahmet Halı Müzesi olmak üzere, yurt dışında Victoria ve Albert Müzeleri, Berlin Türk İslam Eserleri Müzesi, Budapeşte Uygulamalı Sanatlar Müzesi’nde eşsiz Gördes halıları mevcuttur.
Teknik Özellikleri
Sıklık desimetrekarede 28x32 ile 48x56’dır. Bu halıların yüksekliği 1 cm’dir. İlme yündür. Bazı eski örneklerde beyazlar pamukla işlenmiştir. Çözgü; yün, pamuk, nadiren ipek veya ketendir. Atkı; yün veya pamuktandır ve iki ilme sırası arasında genelde iki kattır. Biri düz, diğeri çapraz atılmıştır. Kenarlar iki üç katlı atkı ipliği ile örülmüştür. Bazı ender parçalarda köşelere ipek saçak eklenmiştir. Halıların arkası muntazam görünüşlüdür. Kaba halılarda ise atkı ve çözgüde (argaç) pamuk ipliği kullanılmaktadır ve desimetrekarede 12x18 düğüm bulunmaktadır. Bu halıların yüksekliği 2 cm’dir. Gördes Halılarında kırmızı, kahverengi, mavi, lacivert, yeşil ve beyaz tonlar hâkimdir.
Gördes halıları motiflerine göre çeşitlendirilmektedir. Bu halı çeşitlerinden öne çıkanlar;
- Kız Gördes
- Elmalı Gördes
- Mihraplı Gördes
- Göbekli Gördes
- Mecid Gördes
- Manzaralı Gördes
- Keyif Gördes
- Çilli Gördes
- Muskalı Gördes
- Direkli Namazgâh
- Şamdanlı Gördes
- Basra Gördes
- Sinekli Gördes
- Marpuçlu Gördes
- Taraklı Gördes
- Kandilli (İbrikli)Gördes
- Çakıro Gördes
- Nevresim Gördes
- İbrikli Gördes
- Avizeli Gördes
- Asmalı Gördes
Gördes halısının kullanım yerlerini dört farklı kategori altında toplayabiliriz.
Namazlık halıları: Üzerinde namaz kılmak amacıyla yapılan, çoğunlukla mihrap desenli olan dokumalardır. Gördes namazlıklarında mihrabın son derece zengin dinsel anlatımı, çizgilerinin zarafeti, görkemli bordürü ile üstün bir sanat seviyesi görülür.
Seccade halılar: Aynen namazlık gibi üzerinde ibadet etmek maksadıyla dokunan halılardır. Ebat olarak namazlıktan daha büyük boyutlardadır.
Sedir (divan) somya halıları: Divan, somya üzerine örtü olarak kullanılan halılardır. Gördes’te somya halıları ilk kez 1925 yıllarında “çakıro” halısı olarak ortaya çıkmıştır.
Yer döşeme halıları: Kelle, taban, büyük taban olarak üç farklı boyda dokunur. Yer döşemesi olarak kullanılan, soğuktan korunmak amacıyla aynı zamanda, dekoratif yer süslemeleri olarak üretilen halılardır.
